| భగవద్గీత 6-13
“ సమం కాయశిరోగ్రీవం ధారయన్నచలం స్థిరః | సంప్రేక్ష్యనాసికాగ్రంస్వందిశశ్చానవలోకయన్|| ” |
పదచ్ఛేదం
సమం – కాయశిరోగ్రీవం – ధారయన్ – అచలం – స్థిరః – సంప్రేక్ష్య – నాసికాగ్రం – స్వం – దిశః – చ – అనవలోకయన్
ప్రతిపదార్థం
కాయశిరోగ్రీవం = శరీరాన్నీ, శిరస్సునూ, మెడనూ ; సమం = ఒకటే విధంగా ; అచలం = నిశ్చలంగా ; ధారయన్ = ఉంచి ; చ = మరి ; స్థిరః = స్థిరంగా వుండి ; స్వం, నాసికాగ్రమ్ = తన నాసికాగ్రంపై ; సంప్రేక్ష్య = దృష్టిని ఉంచి ; దిశః, అనవలోకయన్ = దిక్కులను చూడకుండా వుండాలి.
తాత్పర్యం
“ శరీరం, మెడ, శిరస్సును నిటారుగా కదలకుండా నిశ్చలంగా స్థిరంగా ఉంచి, దిక్కులు చూడక, నాసికాగ్రం మీద దృష్టి నిలపాలి. ”
వివరణ
వీలైనంత స్థిరంగా … ఎక్కువసేపు కూర్చోగలిగిన విధంగా … కూర్చుని,
ఆ స్థితినే ధ్యానం పూర్తి అయ్యేవరకు కొనసాగించాలి.
అటూ ఇటూ దిక్కులు చూస్తూ ఉంటే, ఏకాగ్రత కుదరదు …
మనస్సు ఇంద్రియాల వెంట పరుగులు తీస్తుంది …
కనుక కళ్ళు రెండూ మూసుకోవాలి.
తరువాత “ నాసికాగ్రం ” మీద దృష్టిని నిలపాలి.
“ నాసికాగ్రం ” అంటే రెండు కనుబొమ్మల మధ్య గల “ భ్రూమధ్యం ”.
అంతేకానీ ముక్కుపుటాల దగ్గరి చివరి భాగం కాదు !
దృష్టిని … అంటే అంతర్దృష్టిని … భ్రూమధ్యంలో నిలిపి ఉంచాలి.
ఇక “ సమం కాయశిరోగ్రీవం ” అంటే అసలు అర్థం తెలుసుకుందాం …
“ కాయం ” = కర్మలు
“ శిరం ” = ఆలోచనలు
“ గ్రీవం ” = వాక్కులు
“ సమం కాయశిరోగ్రీవం ” అంటే “ కర్మలు, ఆలోచనలు, వాక్కులు ‘ సమం ’ చేయబడాలి ” … అంటే “ త్రికరణశుద్ధి ” అన్నమాట !
“ చేసే పని ఒకటి, మాటలాడే మాట ఇంకొకటి, ఆలోచించే ఆలోచన వేరొకటి ” అన్న స్థితి వుండరాదు !
“ త్రికరణ శుద్ధి ” ఉన్నవాడికే ధ్యానయోగాభ్యాసం లభ్యమయ్యేది.
“ సమం కాయశిరోగ్రీవం ” అంటే
“ మొండాన్నీ, తలనూ, కంఠాన్నీ నిటారుగా పెట్టడం ” అన్నది కానే కాదు !
అలా పెట్టడం చాలా అసౌకర్యదాయకం కూడా!
అసౌకర్యమైన శారీరక పరిస్థితి అన్నది
సుఖవంతమైన ధ్యానాభ్యాసానికి ఎంతమాత్రం దారితీయదు !
“ సుఖమయ ఆసనం ” మరి “ సుఖమయ ప్రాణాయామం ” అన్నవే …
సుఖమయ ధ్యానానికి మౌలిక హేతువులు.