| భగవద్గీత 2-63
“ క్రోధాద్భవతి సమ్మోహః సమ్మోహాత్ స్మృతివిభ్రమః | స్మృతిభ్రంశాద్బుద్ధినాశో బుద్ధినాశాత్ ప్రణశ్యతి || ” |
పదచ్ఛేదం
క్రోధాత్ – భవతి – సమ్మోహః – సమ్మోహాత్ – స్మృతివిభ్రమః – స్మృతిభ్రంశాత్ – బుద్ధినాశః – బుద్ధినాశాత్ – ప్రణశ్యతి
ప్రతిపదార్థం
క్రోధాత్ = క్రోధం వలన ; సమ్మోహః = వ్యామోహం ; భవతి = కలుగుతుంది ; సమ్మోహాత్ = ఆ వ్యామోహం వలన ; స్మృతివిభ్రమః =జ్ఞాపకశక్తి నశిస్తుంది ; స్మృతిభ్రంశాత్ = జ్ఞాపకశక్తి నశించినప్పుడు ; బుద్ధినాశః = బుద్ధి నశిస్తుంది ; బుద్ధినాశాత్ = బుద్ధి నశించడం వలన ; ప్రణశ్యతి = పతనమవుతాడు
తాత్పర్యం
“ కోపం వలన అవివేకం, అవివేకం వల్ల స్మృతిభ్రంశం, దాని వలన బుద్ధీ చెడతాయి; ఆ బుద్ధి చెడగానే పురుషుడు నశించిపోతాడు. ”
వివరణ
విషయాసక్తి వల్ల సంగం పెరుగుతుంది.
సంగం వల్ల కామం కలుగుతుంది.
కామం తీరకపోతే క్రోధం వస్తుంది.
ఈ క్రోధం నుంచే సమ్మోహం వస్తుంది.
“ సమ్మోహం ” అంటే “ విపరీతమైన మోహం ”.
“ అది లేకపోతే ఉండలేను ” అన్నంత మోహం.
ఆ స్థితిలో వివేకం నశిస్తుంది … జ్ఞానం నశిస్తుంది … బుద్ధి నశిస్తుంది …
అహంకారం విజృంభిస్తుంది.
చేస్తున్న పని యొక్క పరిణామాలనూ,
మంచి చెడులనూ
ఏమాత్రం పట్టించుకోం.
సత్యాసత్యాలు, ఉచితానుచితాలను మరచిపోతాం;
విచక్షణా జ్ఞానం కోల్పోతాం ;
మనిషి తన స్థితి నుండి పతనమైపోతాడు.
కనుక బుద్ధి నశించటమే “ చావు ” … అంతకంటే వేరే చావు లేదు.
మయసభలో సుయోధనుడి భంగపాటు చూసి ద్రౌపది నవ్వింది.
దానితో వాడి బుద్ధి నశించింది; వాడివల్ల వాడు నాశనం అయ్యాడు;
తద్వారా ప్రపంచం అంతా నాశనం అయ్యింది.
ఒక గ్రుడ్డి ఎద్దు చేలో పడితే దానికీ నష్టమే, చేనుకీ నష్టమే.
మోహాంధకారంలో ఉన్నవాడు … విలువలు తల్లక్రిందులు అయిన వాడు …
తాను చెడిపోయి ఇతరులకు కూడా చెడుపు చేస్తాడు.
మానవుడు ఏరకంగా పతనమవుతాడో వేదవ్యాసులవారు ఇక్కడ చెప్పారు.
మనల్ని మనం పతనం కాకుండా ఎలా రక్షించుకోవాలో మార్గాన్ని సూచిస్తున్నారు ఆదిశంకరాచార్యుల వారు వారి యొక్క “ భజగోవిందం ”లో.
“ సత్సంగత్వే నిస్సంగత్వం, నిస్సంగత్వే నిర్మోహత్వం
నిర్మోహత్వే నిశ్చలచిత్తం, నిశ్చల చిత్తే జీవన్ముక్తిః ”
సజ్జనులతో సత్కాలక్షేపం చేస్తూ ఉంటే ప్రాపంచిక విషయాసక్తి నశిస్తుంది.
విషయాసక్తి తగ్గితే … కోరికలు తగ్గి … క్రమంగా మోహం నశిస్తుంది;
తద్ద్వారా మనస్సు నిశ్చలమవుతుంది.
నిశ్చలమైన చిత్తమే జీవన్ముక్తి అంటున్నారు శ్రీ ఆదిశంకరాచార్యులవారు !