సత్త్వం రజస్తమ ఇతి గుణాః ప్రకృతిసంభవాః |నిబధ్నంతి మహాబాహో దేహో దేహినమవ్యయమ్ ||

పదచ్ఛేదం

సత్త్వం – రజః – తమః – ఇతి – గుణాః – ప్రకృతిసంభవాః – నిబధ్నంతి – మహాబాహో – దేహే – దేహినం – అవ్యయం

ప్రతిపదార్థం

మహాబాహో ! = గొప్ప బాహువులు కలవాడా ! ; సత్త్వం = సత్త్వగుణం ; రజః = రజోగుణం ; తమః , ఇతి = తమోగుణం అనే ; ప్రకృతి సంభవాః = ప్రకృతి నుంచి ఉత్పన్నాలైన ; గుణాః = మూడు గుణాలు ; అవ్యయం = నాశరహితుడైన ; దేహినం = జీవాత్మను ; దేహే = శరీరంలో ; నిబధ్నంతి = బంధిస్తున్నాయి.

తాత్పర్యం

“ ఓ మహాబాహో ! ప్రకృతి వల్ల కలిగిన సత్త్వ, రజో, తమోగుణాలు నాశరహితుడైన జీవాత్మను దేహంలో బంధిస్తున్నాయి.”

వివరణ

నిజానికి గుణాలకు ప్రత్యేకమైన అస్తిత్వం లేదు.

గుణాలన్నీ మనస్సులోనే కలుగుతుంటాయి.

రకరకాల సందర్భాలలోని వేరువేరు మానసిక పరిస్థితులే

ఈ గుణాలుగా అభివ్యక్తం అవుతుంటాయి.

ఎప్పుడు ఏ గుణం ప్రకోపిస్తే తదనుగుణంగా మనస్సు మారుతూ వుంటుంది.

జీవాత్మ వాస్తవానికి గుణాతీతుడు అయినప్పటికీనూ,

ఆయా గుణాలతో తాదాత్మ్యం చెంది …

సుఖ – దుఃఖాలనూ, ద్వంద్వాలనూ అనుభవిస్తుంటాడు.

ఆయా అనుభవాలు సంస్కారాలనూ, వాసనలనూ సృష్టిస్తున్నాయి.

తద్ద్వారా వివిధ జన్మలను పొందుతూ బంధాలలో చిక్కుకుంటున్నాడు.

అంటే మన వాస్తవానికి మనమే సృష్టికర్తలం అన్నమాట !